Italië is overwegend een katholiek land. Hoewel het kerkbezoek de afgelopen jaren dramatisch is gedaald, blijkt uit enquêtes dat 80 procent van de bevolking in God gelooft, en Famiglia Cristiana (de christelijke familie) is nog steeds een veelgelezen tijdschrift in Italië. Katholieke houdingen, die het belang van het gezin benadrukken, tellen nog steeds enorm mee.
De macht van de plaatselijke bisschoppen en van het Vaticaan, hoewel niet openlijk, is immens en zelfs als mensen een antiklerikale houding aannemen, zijn ze zich nog steeds zeer bewust van de invloed van ‘de kerk’ op een manier die protestanten moeilijk te begrijpen vinden.
Het kerkelijk misbruik van minderjarigenschandalen van de afgelopen jaren heeft in Italië minder aandacht gekregen dan elders, afgezien van de maatregelen die de paus op internationaal niveau heeft genomen, en het gebrek aan reactie van de media in Italië is internationaal bekritiseerd. Deels uit angst om de Kerk van streek te maken en deels om een “brutta figura” (een slecht imago) te vermijden.
Het puritanisme dat in sommige andere christelijke landen met het geloof gepaard gaat, ontbreekt in Italië. ‘We zijn allemaal zondaars’, zeggen de Italianen, dus peccadillo’s zoals belastingontduiking (naar schatting tot 25 procent van het BBP) en de miljoenen illegale woningen die zijn gebouwd in weerwil van overheidsvoorschriften, evenals buitenechtelijke affaires, zijn allemaal onofficieel erkend als onderdeel van het Italiaanse leven.
BELANGRIJKSTE ITALIAANSE FEESTDAGEN
1 januari nieuwjaarsdag
6 januari Driekoningen
Paasdag maart/april
Paasmaandag
25 april Bevrijdingsdag
1 mei Dag van de Arbeid
2 juni Dag van de Republiek
15 augustus Ferragosto (Hemelvaartsdag)
1 november Allerheiligen
8 december Onbevlekte Ontvangenis
25 december Kerstdag
26 december Santo Stefano (St. Stephen’s Day)
Italië kent zowel christelijke als leken feestdagen, hoewel minder dan in veel andere Latijnse landen. Met zijn sterke lokale en regionale tradities geniet het ook van vakanties die verband houden met lokale gebieden. Elke stad of elk dorp heeft zijn patroonheilige, en op de dag van de heilige kan er een feest zijn en een vrije dag. Controleer voor uw bezoek het kantoor van de burgemeester of het plaatselijke VVV-kantoor. Wanneer een vakantie midden in de week valt, hebben Italianen de neiging om “een brug te slaan” (fare un ponte) en een extra dag of twee vrij te nemen die leidt naar het weekend.
HET FEESTJAAR
Kerstmis
De geboorte van Christus is een van de twee belangrijkste feesten van de christelijke liturgische kalender en wordt thuis gevierd. Op de belangrijkste pleinen zijn pijnbomen opgetrokken met rode linten en andere versieringen, herders uit de Abruzzen bespelen hun doedelzak in de straten van Rome en het historische centrum van Napels wemelt van de mensen die de traditionele beeldjes kopen voor hun kerstkribben. Het is de perfecte tijd om steden te bezoeken die meestal vol zitten met toeristen, zoals Rome, Florence en Venetië. Hoewel Italianen de neiging hebben om de grote steden te verlaten om Kerstmis met hun familie door te brengen, gaat de traditie van uit eten gaan gewoon door, zodat je de sfeer van een echte familie-kerstmaaltijd kunt delen. Een waarschuwing: boek eerst, anders kom je er niet in.
Als je met Kerstmis in Rome bent, is de hoogmis op eerste kerstdag in het Vaticaan een geweldig evenement. Nadat de paus de mis heeft voorgezeten, bijgestaan door zijn kardinalen, spreekt hij de gelovigen toe op het plein voor de Sint-Pietersbasiliek, geflankeerd door een falanx van carabinieri en de eigen Zwitserse Garde van het Vaticaan.
Nieuwjaarsdag en Driekoningen
Terwijl Kerstmis thuis met het gezin wordt doorgebracht, is oudejaarsavond de tijd om te feesten met vrienden. Voor de Italianen (net als voor de Spanjaarden) is een ander belangrijk feest de Twaalfde Nacht, of Driekoningen, de dag dat de drie Wijzen, of de Drie Koningen, de kribbe van Christus in Bethlehem bezochten.
Nieuwjaarsdag is een goed moment om afgedankte bezittingen van goede kwaliteit te redden – je kunt alles vinden, van een licht gehavende leren bank tot de Gucci-handtas van vorig seizoen.
Naast de kerstman (bekend als Babbo Natale in het Italiaans), heeft Italië de Befana, een kleine oude dame, lelijk maar wijs, die op Driekoningen sokken met snoep propt als cadeau voor brave kinderen, maar zwarte snoepjes die eruitzien als kolen voor “slechte ” kinderen.
Pasen
Het op één na grootste feest in de katholieke kerk is Pasen, dat de dood en opstanding van Christus viert. Hoewel Kerstmis breder wordt gevierd door het grote publiek, is Pasen vanuit religieus oogpunt belangrijker.
Hoewel Paasdag (zondag) en Paasmaandag de officiële feestdagen zijn, zullen veel Italianen ook de hele Goede Week, of Settimana Santa, vieren. Overal in Italië zijn er processies en passiespelen. Een van de oudste is in Chieti in Abruzzo. In Taranto in Puglia is er op Witte Donderdag een processie van de Addolorata, en op Goede Vrijdag worden beelden met de Passie van Christus door de stad gedragen. In Piana degli Albanesi, in de buurt van Palermo op Sicilië, wordt Pasen gevierd volgens Byzantijnse riten en delen vrouwen in vijftiende-eeuwse kostuums paaseieren uit.
Op Goede Vrijdag wordt de dienst Via Crucis (“Stations of the Cross”) gehouden. Veel praktiserende katholieken zullen iets hebben opgegeven voor de vastentijd (snoep, sigaretten, vlees eten op vrijdag). Paaszaterdag is een “normale” dag – het echte feest vindt plaats op Paaszondag, wanneer de kerken vol staan met bloemen en de kerkklokken luiden. Paasdag wordt gevierd met een grote familiemaaltijd, waardoor Paasmaandag een dag is om bij te komen.
Bevrijdingsdag (25 april)
Dit viert het einde van de Duitse bezetting in 1945. Het wordt gemarkeerd door processies door de straten en het leggen van kransen op Italiaanse oorlogsmonumenten.
Dag van de Arbeid (1 mei)
De internationale dag van de arbeider wordt in sommige Italiaanse steden gevierd met processies die worden georganiseerd door vakbonden en politieke partijen.
Dag van de Republiek (2 juni)
Hiermee wordt de oprichting van de Republiek Italië in 1946 herdacht. Toespraken van de premier en het staatshoofd, van het parlement en de senaat, worden de hele dag op tv uitgezonden. Meestal zendt RAI ’s avonds films en documentaires uit over de geschiedenis van de Republiek.
Allerheiligen (1 november)
Allerheiligen vereert de liefde en moed van alle christelijke heiligen en martelaren. De volgende dag, Allerzielen, is traditioneel de dag van de doden, wanneer mensen naar de begraafplaatsen gaan om kransen te leggen op familiegraven.
Onbevlekte Ontvangenis (8 december)
Het feest van de Onbevlekte Ontvangenis, zoals het Feest van de Hemelvaart (zie hieronder), toont de grote eerbied voor de Maagd Maria door de katholieke kerk. Dit feest viert de zuiverheid van de Maagd, die door goddelijke conceptie het leven schonk aan de Zoon van God, en wordt gekenmerkt door kerkdiensten.
JAARLIJKSE VAKANTIE
Italianen nemen elk jaar een maand vakantie en dit is meestal in augustus, wanneer de meeste familiebedrijven volledig sluiten – behalve die in de toeristenbranche, die hun vakantie meestal met Kerstmis en Nieuwjaar opnemen – dus als u grote steden op dat moment, wees niet verbaasd als sommige aanbevelingen in uw gids zijn gesloten. Hoewel augustus de officiële vakantiemaand is, hebben de dingen de neiging om in juli langzamer te gaan als voorbereiding op de vakantie, en in september wordt het langzaam weer opgepakt.
Een bijzonder populaire vakantietijd voor de Italianen is de week rond 15 augustus (het feest van de Hemelvaart van de Maagd Maria), bekend als Ferragosto. Veel winkels en restaurants sluiten vanaf dan tot begin september, waardoor Italiaanse steden een vreemd verlaten sfeer krijgen.
Volksliederen en dansen in het heuvelstadje Civita in Calabrië.
LOKALE VAKANTIE
Een van de onverwachte resultaten van campanilismo – het sterke gevoel van lokale identiteit – is dat de dagen van lokale heiligen vaak onofficiële lokale feestdagen worden. In Parma is 13 januari bijvoorbeeld het feest van St. Hilary, de patroonheilige van de stad, en niemand in Parma werkt op die dag.
In de hoofdstad Rome zijn extra lokale feestdagen: 21 april (die de stichting van de stad door Romulus viert) en 29 juni (de dagen waarop St. Peter en St. Paul, de patroonheiligen van de stad) worden gevierd.
Italië heeft veel te veel lokale festivals om hier op te noemen, maar twee van de bekendste internationaal zijn Carnevale en Siena’s Palio.
CARNAVAL
In de tien dagen of zo voor Aswoensdag, organiseerden veel steden kermissen als een laatste uitbarsting voor de vastentijd, de periode van zes weken van vasten en onthouding die leidde tot Pasen. De meest bekende is in Venetië, met zijn gemaskerde bals en gondelprocessies en uitnodiging tot algemene losbandigheid. Veel vieringen in Italië gaan terug tot de Middeleeuwen en worden herdacht met heroplevingen van middeleeuwse beurzen, paardensporten en kostuums.
De dag voor Aswoensdag staat bekend als Martedì Grasso (Mardi Gras), wanneer zowel Venetianen als bezoekers de bautta (een kap en cape) en de tabarro (een mantel) dragen, met een driehoornige hoed en een wit versierd masker. Hierdoor kunnen mensen incognito rondlopen. Niet iedereen verkleedt zich, maar Venetië zit vol met boetieks die klaar staan om je de spullen te verkopen, en je zult veel meer plezier hebben als je meedoet.
DE PALIO
Een van de beroemdste middeleeuwse erfenissen is Siena’s Palio (letterlijk, banner), waarin leden van de verschillende wijken van de stad zonder zadel rijden in een paardenrace rond het centrale plein. Het evenement omvat een parade waarin hun supporters in middeleeuws kostuum voor hen uit gaan. De Palio vindt twee keer per jaar plaats, op 2 juli en 16 augustus, en is het hoogtepunt van vijf dagen repeteren en maanden voorbereiding.
In de Middeleeuwen leverde elk van de zeventien contrade of districten van Siena een lokale militie om de stad tegen Florence te verdedigen. In de loop der jaren nam hun bestuurlijke rol af, maar hun maatschappelijke invloed groeide. De contrada registreert dopen, huwelijken en overlijdens, en veel Sienese mannen en vrouwen aarzelen om daarbuiten te trouwen. Het oorspronkelijke doel van de Palio was om de Madonna te bedanken, maar het is eigenlijk een wedstrijd tussen de contrade, elk team met zijn eigen kleuren en vlag. De race zelf duurt amper negentig seconden, maar wordt voorafgegaan door zo’n drie uur aan praal en parades. De winnende contrada krijgt het spandoek (de palio), de prijs, gepresenteerd en elk team trekt zich vervolgens terug in zijn eigen buurt voor een feestelijke maaltijd, met lange tafels in de achterstraten en steegjes.
NAAM DAGEN
Italianen vieren vaak hun naamdagen. Een naamdag (onomastico) is de feestdag van de bepaalde heilige naar wie iemand is vernoemd. Dus Antonio viert de dag gewijd aan St. Antonius van Padua, en Francesca viert de dag gewijd aan St. Franciscus van Assisi, misschien genietend van een feestelijke maaltijd met vrienden en familie. Dit wil niet zeggen dat Italianen niet hard werken of hard werken in anderen waarderen. Maar het is hard werken voor een specifiek doel, of om een bepaalde klus op tijd af te krijgen volgens de vereiste standaard. Workaholics worden niet gewaardeerd!
HEILIGEN
Iemand van wie wordt erkend dat hij een heilig leven heeft geleid, of die bekend staat om zijn dood (bijvoorbeeld martelaarschap ter verdediging van het geloof), kan een heilige worden in de katholieke kerk. Het leven en de achtergrond van de kandidaat worden onderworpen aan een grondig onderzoek – gerapporteerde wonderen moeten wetenschappelijk worden geverifieerd – en, indien aanvaard, leidt dit eerst tot zaligverklaring en vervolgens tot heiligverklaring door de paus.
Pater Pio
Een van de belangrijkste kandidaten voor heiligheid in Italië in de afgelopen tijd was Pater Pio (1887-1968), een pastoor in San Giovanni Rotondo in het Gargano-gebergte in de zuidelijke regio van Puglia. Dit is nu de meest bezochte toeristische plek van Italië, met 6 miljoen bezoekers per jaar (zelfs populairder dan Lourdes in Frankrijk). Zijn faam ontleent hij aan het feit dat hij in 1918 de enige katholieke priester werd die de stigmata (Italiaans, stigmate) ontving, het verschijnen van de bloedende wonden van Christus’ kruisiging in zijn handen en voeten. Tijdens zijn leven en na zijn dood zouden er talloze onverklaarbare gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. Padre Pio werd in 1999 zalig verklaard en in 2002 heilig verklaard door paus Johannes Paulus II.
GEDRAG IN DE KERK
Omdat veel festivals in de kerk worden gevierd, waar ook de mooiste kunst, architectuur en beeldhouwkunst te vinden zijn, is het belangrijk om je bewust te zijn van de juiste manier van gedragen in een katholieke kerk. Kleding, ten eerste: het wordt als respectloos gezien als een vrouw binnenkomt met een korte broek en een laag uitgesneden topje, hoewel het niet langer nodig is om het hoofd te bedekken (en mannen mogen geen hoed dragen). Dwaal dus niet in korte broeken, zonnebrillen en baseballpetten de kerken binnen. Je zult oudere vrouwen zien met sjaals over hun hoofd als teken van respect.
In een katholieke kerk is God altijd aanwezig in de hostie, bewaard in de tabernakel op het hoogaltaar of in een van de zijkapellen. Het wordt aangegeven door een kleine rode olielamp die blijft branden. Je zult zien dat veel gelovigen knielen bij de ingang van het schip dat naar het altaar leidt, of bij het oversteken voor het altaar. Als je de kerk binnengaat, staat er altijd een kom in de muur bij de deur met wijwater. Praktiserende katholieken zullen er hun vingers in steken bij het binnenkomen en verlaten van de kerk, en het kruisteken maken.
Het is belangrijk om te onthouden dat een kerk een plaats van aanbidding is (in populaire toeristische plaatsen kan een gebied worden afgezet voor gebed), dus een rustige, zachte en respectvolle houding is gepast.
BIJGELOOF
Waar toewijding is, is ook bijgeloof. “Italië is een land vol oude culten, rijk aan natuurlijke en bovennatuurlijke krachten”, zei de Italiaanse filmregisseur Federico Fellini, “en dus voelt iedereen zijn invloed. Immers, wie God zoekt, vindt hem … waar hij maar wil.”
Veel Italianen zijn bijgelovig, net als andere nationaliteiten. Waarzeggers krijgen ruimte op de nationale tv en astrologen en waarzeggers zijn alomtegenwoordig. Bijgeloof is vaak specifiek voor bepaalde regio’s en komt voort uit lokale boerenmythen en -overtuigingen. (Ze zijn vooral sterk in het Zuiden.) Wat ze gemeen hebben, is het geloof in goed en slecht geluk, en de aanwezigheid van geesten.
Malocchio (uitgesproken als “malockio”), het boze oog, is een belangrijk element in het Italiaanse bijgeloof. Het strekken van je wijsvinger en wijsvinger, terwijl je de andere naar beneden houdt, wordt verondersteld de boze geest af te weren die iemand op je heeft gezet. Sommige mensen dragen een ketting of armband met een hoornvormige bedel (corno) om het boze oog af te weren.
Zelfs een compliment kan de boze geest oproepen. Als iemand bijvoorbeeld je kleine zoon of dochter prijst, ben je misschien bang dat dit het boze oog heeft aangetrokken. Ouders kunnen het teken van de hoorn over een kind maken om het te beschermen. Een manier om te zien of iemand je kwaad in de gaten heeft gehouden, is door olie in heilig water te gieten – als de olie zich verspreidt, is dat een goed teken, maar als het stolt, heb je een probleem!
Een aantal bijgeloof rond dood en begrafenis. Bijvoorbeeld, een kist langs de ene route naar de begraafplaats brengen en via een andere terugbrengen, is bedoeld om de doden in verwarring te brengen en te voorkomen dat ze terugkeren. Om dezelfde reden werd zout onder iemands hoofd in de kist gelegd. Het was gebruikelijk om de favoriete persoonlijke bezittingen van de overledene in de kist te plaatsen en, als er iets was vergeten, om het bij de volgende begrafenis op te nemen, omdat veilig kon worden aangenomen dat beide doden elkaar in de hemel zouden ontmoeten.
CULTURELE FESTIVALS
Italië heeft niet alleen historische en religieuze festivals, maar ook enkele van Europa’s belangrijkste muziek-, drama- en filmfestivals.